Rellen in Rusland

Lang voor de ophef rondom Sotsji was er Voina. Deze groep performance kunstenaars wist – net als Pussy Riot later deed – het Russisch schurkenbewind moedig te tarten met ludieke acties. Reisjournalist Jurriaan Teulings dook in de alternatieve kunstscene van Sint-Petersburg, en ontmoette de oprichter.

Hoe bereid je je voor op een reis dwars door Rusland? Alex, de Russische vriend die me vergezelt op een reis van Sint-Petersburg naar Kamtsjatka, vindt het een goed idee om in de stad van vertrek eerst kennis te laten maken met de jonge, alternatieve kant van de samenleving. De kunstenaars, de relschoppers. Per slot van rekening verwacht hij dat we die vooral gaan tegenkomen op onze reis, die we grotendeels in de goedkoopste klasse van de Transsiberië Express zullen doorbrengen. Niks mis met de prachtige Hermitage, maar wie wil weten wat er nú leeft kan beter terecht in de opkomende kunstscene van Sint-Petersburg.

We bezoeken alternatieve kunstruimtes: New Holland, Loft Etagi, en het Pushkinkaya Art Centre. Eerstgenoemde is een verzameling expositieruimtes op het gelijknamige eiland, dat in 1720 werd gebouwd naar het model van een Amsterdamse scheepswerf. De laatste twee zijn gevestigd in vervallen panden die plek bieden aan alternatieve musea, coole galeries, en comfortabele dakterrassen. Beide zijn bohemien-chique hipstermagneten die de volgende generatie kunstenaars en modeontwerpers voortbrengen, waar de trappenhuizen niet alleen naar ambitie, maar soms ook een beetje naar urine rieken.

[new_royalslider id=”6″]
Terwijl we een delicate groene thee nippen op het dakterras van Loft Etagi – na het bezoeken van een tentoonstelling van Comme des Garçons – vertelt Alex over Voina. Deze groep van radicale performance kunstenaars is een moedige strijd aangegaan met het Russische bewind. Ze brengen hun doelen onder de aandacht door middel van bizarre stunts, die ze filmen en op het internet plaatsen. Die video’s worden geheid virale hits.

Voor een van die stunts verfden ze een 65 meter grote penis op een ophaalbrug vlak voor het kantoor van de Federale Veiligheidsdienst – voorheen beter bekend als de KGB. De beelden van de komische ‘erectie’ zetten ze vervolgens op YouTube. En als verwijzing naar de homo- en xenofobische politieke standpunten van de burgemeester van Moskou, voerden ze een nep-executie van twee homo’s en drie migranten uit in een supermarkt. Op de dag voor de verkiezing van president Dmitry Medvedev organiseerden ze een flash mob orgie in het Staatsmuseum voor Biologie.

Ik bedenk me dat het misschien leuk is om de mensen van Voina te ontmoeten. Alex vindt via wat vrienden een paar email-adressen; hij vermoedt dat we hen een paar dagen later in Moskou zouden kunnen opzoeken. Maar al snel krijgen we bericht dat een van Voina’s belangrijkste leden, Oleg Vorotnikov, in Sint-Petersburg is en ons graag wil ontmoeten, dezelfde avond nog.

We mogen van geluk spreken dat we hem überhaupt kunnen bereiken. Sinds hij werd opgepakt wegens zijn betrokkenheid bij een anti-corruptie protest waarbij de leden van Voina politieagenten in hun kantoor opsloten en hun dienstwagens omkieperden, hangt hem een celstraf van zeven jaar boven het hoofd. Na zijn arrestatie heeft de beroemde Britse kunstenaar Banksy – wiens werk een vergelijkbaar soort activisme in zich draagt – met de verkoop van eigen werk 104.000 euro ingezameld om de borgtocht te betalen.

Oleg dook onder; toen hij niet kwam opdagen bij zijn rechtszaak vaardigde de Russische staat een internationaal arrestatiebevel uit. Dat heeft hem een plekje op Interpol’s lijst van meestgezochte terroristen opgeleverd. Volstrekt idioot natuurlijk, maar de Russische autoriteiten laten zich niet zomaar tarten.

We spreken af in onze hotelkamer. Oleg arriveert met zijn vrouw Natalia en hun kleuterzoon Casper, een kleine anarchist die bij aankomst direct op de minibar afrent, een lolly van 10 euro uit de wikkel scheurt en ermee op de designlampen begint te hameren. Ondertussen nemen Alex en ik het meest bizarre interview waaraan ik ooit heb deelgenomen af. Dienstdoend als mijn tolk, luistert Alex telkens tot wel een kwartier naar een antwoord van Oleg, om dat vervolgens in één of twee zinnen te vertalen. Die hebben doorgaans vrijwel niets te maken hebben met mijn vragen. Russen doen er gewoon lang over om ter zake te komen, is zijn verklaring. Twee uur later tolt mijn hoofd op mijn schouders, is de minibar voor een klein fortuin leeggeroofd, het beddengoed plakkerig van de suiker en chocolade, en mijn notities ronduit raadselachtig. Ik moet de opnames wel drie keer afluisteren om er iets van te begrijpen – een boel gefluister met het kabaal van Casper op de voorgrond.

Oleg, Natalia en Casper
De volgende dag slagen we erin om de eerste trein op ons traject over het continent te missen. Maar de boel is snel opgelost: we kopen twee politieagenten om, zodat zij hun plekje in de coupé van de eerstvolgende trein naar Moskou opgeven. Daar zijn we dan, de vruchten plukkend van dezelfde corruptie waar Voina zo hard tegen vecht. Alex vindt het allemaal maar normaal, maar voor mij voelt het als een inwijdingsritueel. Afijn, we zijn onderweg.